Lao động học tiếng Nhật trước khi sang Nhật Bản làm việc. (Ảnh: TTXVN).

“Mở cửa” với lao động nước ngoài

Với đa số phiếu thuận, dự luật Quản lý xuất nhập cảnh sửa đổi chính thức được Thượng viện Nhật Bản thông qua vào ngày 8/12 và có hiệu lực từ tháng 4/2019. Dự luật sẽ mở rộng cơ hội sang Nhật Bản làm việc cho lao động Việt Nam.

Theo nội dung dự luật, chính phủ Nhật Bản sẽ cấp visa kỹ năng đặc thù loại 1 có thời hạn tối đa 5 năm cho lao động trong 14 ngành nghề và visa kỹ năng đặc thù loại 2 không giới hạn thời gian cho những lao động giàu kỹ năng trong 5 ngành nghề: Xây dựng, đóng tàu, sửa chữa bảo dưỡng ô tô, hàng không và lưu trú khách sạn.

Ông Nguyễn Viết Hương, Phó Cục Trưởng Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) cho biết, theo nội dung trong luật, trước mắt, Nhật Bản sẽ tiếp nhận lao động nước ngoài trong 14 ngành nghề: Xây dựng, đóng tàu/công nghiệp tàu thủy, nông nghiệp, hộ lý, lưu trú, sản xuất thực phẩm/ đồ uống, nhà hàng, ngư nghiệp, vệ sinh tòa nhà, công nghiệp rèn đúc, công nghiệp điện/điện tử/thông tin, bảo dưỡng/sửa chữa ôtô và hàng không.

“Về cơ bản, nguồn nhân lực của Việt Nam đều có thể đáp ứng được nhu cầu tiếp nhận của phía Nhật Bản theo chính sách mới. Tuy nhiên, để đáp ứng mục tiêu phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chúng ta sẽ đặt trọng tâm hơn trong việc phái cử người lao động trong các nghề như: Đóng tàu, công nghiệp rèn đúc, công nghiệp điện/điện tử/thông tin, bảo dưỡng/sửa chữa ôtô và hàng không,…” ông Nguyễn Viết Hương nhấn mạnh.

Theo ông Hương, với nghề xây dựng, do đặc thù công việc nặng nhọc, vất vả, phải di chuyển nhiều sẽ khó hấp dẫn được người lao động lựa chọn nếu Nhật Bản không có chính sách thu hút.

Với dự luật mới, Nhật Bản ước tính sẽ tiếp nhận 345.000 lao động nước ngoài trong 5 năm tới. Dự luật đang mở ra thêm nhiều cơ hội việc làm tại Nhật Bản cho lao động Việt Nam.

Chi phí ngày càng thấp

Cùng với nhu cầu tuyển dụng cao, chi phí đi thị trường Nhật Bản cũng đang ngày càng thấp. Nếu như trước kia khi nói đến thị trường này, chi phí có thể lên tới 200-300 triệu đồng thì giờ đây chỉ với hơn 100 triệu đồng lao động có thể đi làm việc tại Nhật Bản. Thậm chí số tiền này còn được Ngân hàng Chính sách xã hội hỗ trợ vay vốn.

Cam kết đưa lao động sang Nhật Bản với tổng chi phí 105 triệu đồng với thời gian làm việc là 3 năm, ông Vũ Quang Hoàng, Chủ tịch Công ty trách nhiệm hữu hạn và hợp tác lao động Laco (Lacoli) cho biết công ty đã ký kết hợp tác với 18 nghiệp đoàn và đang đang tuyển dụng lao động đi làm việc trong các ngành: Chế biến thực phẩm, thủy hải sản, may mặc, điện tử, mộc, xây dựng, cơ khí,…

Đánh giá về thị trường Nhật Bản, ông Vũ Quang Hoàng nhận định: “Số lượng lao động đi Nhật Bản của công ty năm 2018 đã tăng gấp đôi so với năm 2017 và nhu cầu tuyển dụng trong năm 2019 được dự báo tiếp tục tăng cao. Nhu cầu tuyển dụng lớn, điều kiện làm việc, tiền lương của thị trường Nhật Bản lại rất hấp dẫn, do đó công ty tôi lựa chọn đây là thị trường chính của công ty.”

Bên cạnh đó, ông Hoàng cho biết doanh nghiệp này có một số đơn hàng tuyển lao động yêu cầu trình độ chỉ tốt nghiệp cấp 2 (tức trung học cơ sở), điều này mở ra thêm nhiều cơ hội việc làm đối với lao động Việt Nam, đặc biệt là lao động tại các địa bàn các xã, huyện nghèo.

Lao động có mong muốn đi làm việc ở Nhật Bản còn có thể đăng ký tham gia chương trình IM Japan của Trung tâm Lao động ngoài nước (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội). Đối với chương trình này, người lao động không mất bất cứ chi phí môi giới nào mà chỉ phải nộp chi phí làm hộ chiếu, lệ phí visa, chi phí khám sức khỏe, chi phí đào tạo dự bị tiếng Nhật, chi phí ăn, ở, đi lại trong thời gian đào tạo tại Việt Nam.

Mỗi đợt tuyển dụng, chương trình IM Japan sẽ chọn 500 ứng viên sang Nhật Bản làm việc trong ngành xây dựng và sản xuất chế tạo. Người lao động khi tham gia chương trình trong 3 năm được hưởng mức lương theo hợp đồng trong khoảng từ 25 triệu đồng/tháng đến 30 triệu đồng/tháng. Sau khi hoàn thành chương trình thực tập, về nước đúng thời hạn, người lao động sẽ được hỗ trợ một khoản tương đương 120-200 triệu đồng để khởi nghiệp.

Tính đến nay, Việt Nam đã phái cử được trên 200.000 lao động sang tu nghiệp và thực tập tại Nhật Bản. Việt Nam đã vượt qua Trung Quốc để trở thành nước dẫn đầu về số lượng phái cử hàng năm lẫn số lượng thực tập sinh đang thực tập tại Nhật Bản trong số 15 quốc gia đang phái cử. Dự kiến, số lượng lao động Việt Nam sang làm việc tại Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng cùng với sự “mở cửa” của dự luật Quản lý xuất nhập cảnh sửa đổi./.

(Nguồn Thông tấn xã Việt Nam)

Thị trường Nhật Bản sẽ thu hút nhiều lao động Việt Nam thời gian tới. Ảnh minh họa. Nguồn: TTXVN

Theo Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ LĐTBXH), năm 2018, tổng số lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài là 142.860 lao động (50.292 lao động nữ) vượt 30% so với kế hoạch năm 2018, trong đó dẫn đầu là thị trường Nhật Bản đạt gần 69.000 lao động.

Theo thống kê, số lượng thực tập sinh hằng năm gia tăng nhanh chóng. Năm 2013, lần đầu tiên lao động được phái cử sang Nhật Bản vượt ngưỡng 10.000 người/năm; năm 2015 đạt trên 30.000 người và năm 2017 là trên 54.000 người. Tổng số lao động Việt Nam đang thực tập tại Nhật Bản khoảng 126.000 người. Việt Nam đã vượt qua Trung Quốc trở thành nước có số lượng phái cử hằng năm và số lao động đang thực tập sinh tại Nhật Bản đông nhất trong số 15 quốc gia phái cử.

Bước sang năm 2019, số lượng lao động đi làm việc ở Nhật Bản dự báo sẽ tiếp tục tăng do dự luật Quản lý xuất nhập cảnh sửa đổi chính thức được Thượng viện Nhật Bản thông qua mới đây và sẽ có hiệu lực từ tháng 4/2019. Với dự luật mới, Nhật Bản ước tính sẽ tiếp nhận 345.000 lao động nước ngoài trong 5 năm tới. Dự luật đang mở ra thêm nhiều cơ hội việc làm tại Nhật Bản cho lao động Việt Nam.

Theo bà Trần Thị Vân Hà, Trưởng phòng Truyền thông Cục Quản lý lao động ngoài nước, theo nội dung trong luật, trước mắt, Nhật Bản sẽ tiếp nhận lao động nước ngoài trong 14 ngành nghề: Xây dựng, đóng tàu/công nghiệp tàu thủy, nông nghiệp, hộ lý, lưu trú, sản xuất thực phẩm/đồ uống, nhà hàng, ngư nghiệp, vệ sinh tòa nhà, công nghiệp rèn đúc, công nghiệp điện/điện tử/thông tin, bảo dưỡng/sửa chữa ôtô và hàng không.

Trong năm 2018, sau thị trường Nhật Bản, các thị trường tiếp nhận lao động Việt Nam gồm có: Đài Loan hơn 60.000 lao động, Hàn Quốc: 6.538 lao động, Ả rập – Xê út: 1.920 lao động, Rumania: 1.319 lao động, Malaysia: 1.102 lao động, Algeria: 1.014 lao động, Kuwait: 794 lao động và các thị trường khác./.

“Hôm nay chỉ là ký kết mở đầu ở lĩnh vực điều dưỡng viên, chắc chắn thời gian tới tỉnh Chiba sẽ ký kết ở nhiều lĩnh vực khác với Việt Nam” – ông Kensaku Morita, tỉnh trưởng tỉnh Chiba (Nhật Bản) khẳng định như vậy tại lễ ký kết bản ghi nhớ về phát triển nguồn nhân lực giữa tỉnh Chiba và Bộ Lao động thương binh và xã hội, trưa 14-3.

Theo ông Kensaku Morita, tỉnh Chiba có nhu cầu lớn về nguồn nhân lực và hiện có 54.000 lao động nước ngoài đang thực tập, làm việc tại tỉnh này, trong đó đông nhất là lao động Việt Nam, với hơn 14.000 người.

“Lao động Việt Nam là đông nhất ở Chiba, với hơn 14.000 người và khi tôi đến các doanh nghiệp, tất cả họ đều khen ngợi lao động Việt Nam. Đây chính là lí do mà tỉnh Chiba đã có nhiều chính sách để hỗ trợ lao động Việt Nam để họ yên tâm sống và làm việc.

Cũng chính vì lí do đó, tỉnh Chiba mong muốn được hợp tác với Việt Nam trong phát triển nguồn nhân lực” –  tỉnh trưởng tỉnh Chiba nhấn mạnh.

Tại lễ ký kết, thứ trưởng Bộ Lao động, thương binh và xã hội cũng cho biết những năm qua số lượng tu nghiệp sinh, thực tập sinh, lao động Việt Nam đến Nhật Bản làm việc ngày càng đông, trong đó có tỉnh Chiba.

“Lễ ký kết hôm nay chắc chắn sẽ là cơ hội cho nhiều lao động Việt Nam được đến Chiba và Nhật Bản làm việc” – ông Diệp khẳng định.

Theo Cục quản lý lao động ngoài nước (Bộ lao động thương binh và xã hội), riêng trong năm 2018, trong số 143.000 người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài, đã có đến gần 68.000 người đến Nhật Bản tu nghiệp, làm việc.

Thực tập sinh Việt Nam làm việc tại nhà máy sản xuất ôtô ở tỉnh Chiba tháng 10-2018 – Ảnh chụp màn hình

Việc ban hành các quy định và hướng dẫn thi hành là bước chuẩn bị cho chính sách thị thực mới sẽ bắt đầu có hiệu lực sau ngày 1-4 tới, theo nhật báo Mainichi ngày 15-3. Tất cả các quy định này đều được đăng tải trên trang chủ chính thức của Bộ Nội vụ Nhật Bản.

Nhiều vấn đề liên quan sát sườn tới sức khỏe và quyền lợi của người lao động nước ngoài đã được đề cập trong bộ quy định, từ việc sàng lọc các công ty tiếp nhận đến trả lương công bằng và bảo vệ lao động trước các công ty môi giới lừa đảo.

Đây đều là những vấn đề được các nước có đông lao động đang làm việc tại Nhật Bản, bao gồm Việt Nam, bày tỏ quan ngại và đề nghị cải thiện sau khi Tokyo thay đổi hệ thống thị thực.

Theo đó, những công ty tại Nhật Bản muốn thuê lao động người nước ngoài phải là những công ty chưa từng vi phạm luật nhập cư, hay các quy định về lao động khác trong thời gian 5 năm trở lại đây.

Đáng chú ý, các công ty này phải trả lương cho lao động nước ngoài mức lương tương đương hoặc cao hơn so với mức lương trả cho lao động người Nhật Bản. Việc trả lương phải được thực hiện một cách hợp pháp thông qua tài khoản ngân hàng của người lao động.

Ngoài ra, các công ty tiếp nhận có nghĩa vụ hỗ trợ người lao động đăng ký hợp đồng điện thoại di động.

Để loại bỏ vai trò trung gian của các công ty môi giới lừa đảo hay kém chất lượng, cơ quan chức năng khi làm thủ tục nhập cảnh cho lao động nước ngoài vào Nhật Bản sẽ xác minh rõ người lao động đã được mua bảo hiểm hay chưa.

Ngược lại, người lao động cũng phải đáp ứng tiêu chuẩn về sức khỏe mới được cấp thị thực nhập cảnh. Trong trường hợp lao động về nước nhưng không đủ khả năng trang trải chi phí đi lại, công ty sử dụng lao động có nghĩa vụ trả số tiền này thay cho người lao động.

Nghị định của Chính phủ Nhật Bản cũng xác định rõ những nguyên tắc đối với “Cơ quan hỗ trợ đăng ký”, một tổ chức có nhiệm vụ thay mặt các công ty để hỗ trợ người lao động nước ngoài.

Thực tập sinh Việt Nam làm việc tại một công trường xây dựng ở Tokyo – Ảnh chụp màn hình

Theo hệ thống thị thực mới, lao động nước ngoài từ 18 tuổi trở lên sẽ được tiếp nhận theo hai loại thị thực.

Loại đầu tiên đòi hỏi người lao động có trình độ học vấn và kinh nghiệm nhất định, trong khi loại thứ hai dành cho nhóm có kỹ năng làm việc cao hơn. Để được cấp thị thực loại 1, có hiệu lực tới 5 năm, người lao động phải chứng minh có khả năng giao tiếp cơ bản bằng tiếng Nhật thông qua các bài kiểm tra tiếng Nhật.

Những người đã trải qua chương trình tu nghiệp sinh kỹ thuật kéo dài hơn 3 năm có thể đăng ký xin thị thực loại này mà không cần phải thực hiện các bài kiểm tra. Tuy nhiên, những người lao động trong nhóm này sẽ không được phép đưa gia đình tới Nhật Bản.

Trong khi đó, loại 2 có khung yêu cầu cao hơn, buộc người lao động phải vượt qua bài kiểm tra kỹ năng cấp độ cao hơn. Đổi lại, họ được phép đưa gia đình đi cùng, số lần gia hạn thị thực cũng không bị hạn chế, từ đó mở ra cơ hội định cư tại Nhật Bản.

Việc thay đổi chính sách thị thực có thể giúp Nhật Bản có thêm 340.000 lao động nước ngoài trong vòng 5 năm tới.

“20 năm trước chúng tôi không bao giờ nghĩ mình lại cần lao động nước ngoài đến như vậy” – ông Ishikura Satoru, giám đốc Công ty Ishikura Men, tỉnh Niigata, chuyên sản xuất mì sợi lớn thứ ba ở Nhật Bản, giải thích với Tuổi Trẻ việc tại sao lại có đến 200 lao động người nước ngoài, chiếm đến gần 50% tổng số lao động ở công ty của ông.

Ông nói: “Các sản phẩm mì của chúng tôi nhiều năm qua được làm thủ công, nhu cầu tiêu thụ ngày càng nhiều trong khi thanh niên, lao động trẻ người Nhật không muốn làm những công việc tay chân, người già ngày càng già nên chúng tôi buộc phải tuyển thêm lao động nước ngoài để bù đắp sự thiếu hụt này”.

Thành phố của người già

Khi chúng tôi đến thành phố Takayama, tỉnh Gifu của Nhật, một trong những địa danh du lịch nổi tiếng, hầu như mọi dịch vụ tại thành phố này đều do người già cung cấp.

Phòng trọ có chừng 20 khách trọ nơi chúng tôi nghỉ ngơi, mọi việc từ đón tiếp khách, dọn dẹp, pha trà nước… đều do hai vợ chồng gần 70 tuổi đảm trách.

Khi được hỏi vì sao không thuê người, hai vợ chồng già cho biết con trai họ cũng như những người trẻ ở địa phương này đều dọn đến sống, làm việc ở các trung tâm kinh tế lớn nên “mọi việc đều do người già chúng tôi đảm nhiệm mà thôi”.

Tỉnh Gifu chưa được xem là tỉnh có tỉ lệ dân số già cao của đất nước với 27,2% dân số trên 65 tuổi vào năm 2014.

Đây cũng là một vấn đề mà Nhật Bản đang đối mặt trong bối cảnh thiếu hụt nguồn lao động, dân số già hóa, và sụt giảm dân số.

Ông Hiroki Tojo, giám đốc Okamura Home tại Việt Nam – Ảnh: LÊ NAM

Ở tỉnh Akita, nơi có tỉ lệ dân số già cao nhất trong số 47 tỉnh thành của Nhật, hiện có hơn 1/3 dân số trên 65 tuổi.

Theo dự đoán của Viện Nghiên cứu dân số và an sinh xã hội quốc gia của Nhật, đến năm 2040 con số này sẽ lên đến 43,8%.

Tuy nhiên, Akita không phải tỉnh duy nhất phải đối mặt với vấn đề này.

Đến năm 2040, toàn bộ 47 tỉnh thành của Nhật Bản sẽ có hơn 30% dân số trên 65 tuổi.

“Số lượng người Nhật gần hết độ tuổi lao động chiếm phần đông dân số Nhật.

Tình trạng dân số giảm, người trẻ không chịu kết hôn, và tỉ lệ dân số ở độ tuổi lao động thấp là nguyên nhân chính dẫn đến sự khan hiếm nguồn lao động” – ông Hiroki Tojo, giám đốc Công ty Okamura Home tại Việt Nam, chia sẻ với chúng tôi.

Công ty của ông ở Nhật là một trong số các công ty phải chọn cho mình việc tuyển dụng lao động nước ngoài để giải quyết vấn đề thiếu hụt người làm.

Giới trẻ Nhật bớt đi tâm huyết

Với dân số già chiếm tỉ lệ ngày càng cao, Chính phủ Nhật Bản bị đặt trước những thách thức về lao động.

Tính đến tháng 1-2018, tỉ lệ thất nghiệp toàn quốc chỉ nằm ở mức 2,4%, thấp nhất trong 24 năm qua, nhưng có đến 40% vị trí làm việc tại Nhật không kiếm được người làm.

Một trong những phương án của chính phủ đưa ra là khuyến khích phụ nữ tham gia thị trường lao động.

Thống kê của Bộ Ngoại giao và truyền thông Nhật Bản cho thấy tháng 8 năm nay dù đã có đến 70% phụ nữ (tỉ lệ phụ nữ đi làm cao nhất trong lịch sử Nhật kể từ năm 1968) tham gia thị trường lao động nhưng tình hình vẫn không khả quan.

PGS.TS Carola Hommerich cho rằng chiến lược “nền kinh tế phụ nữ” (khuyến khích nữ giới đi làm) của Thủ tướng Shinzo Abe không thể cung ứng đủ nguồn lao động đang thiếu hụt trầm trọng của Nhật Bản.

“Dân số Nhật đang già hóa nhanh chóng buộc chính phủ cần đến người nhập cư để giải quyết sự suy giảm lực lượng lao động” – PGS.TS Carola Hommerich phân tích.

Một giải pháp để Nhật giải quyết vấn đề già hoá dân số là nâng tuổi về hưu lên 65 tuổi – Ảnh: Independent UK

Một vấn đề đáng lưu ý khác là sự thay đổi trong thái độ làm việc của người Nhật, đặc biệt là giới trẻ hiện nay so với những năm 80 của thế kỷ trước.

Theo giải thích của ông Koichi Takenaka – giám đốc chi nhánh ở Đồng Nai của Công ty Hondaplus Vietnam, giới trẻ Nhật hiện nay không còn tinh thần làm việc hăng hái, nỗ lực vì công ty như các thế hệ trước.

Ông cho rằng giới trẻ Nhật dường như rất thực dụng và không còn tâm huyết để tiếp tục học hỏi và làm việc, ngay cả khi các công ty tạo điều kiện cho họ đi học họ cũng sẽ không đi nếu không thấy được cái lợi về tiền.

Còn ông Hiroki Tojo lại cho rằng trong khi tố chất này đang dần trở nên hiếm ở các bạn trẻ người Nhật thì nó lại trở thành điểm mạnh ở các lao động nước ngoài tại Nhật Bản, đặc biệt là lao động Việt Nam.

Một trong những nơi mà sự thay đổi có thể được thấy một cách rõ rệt nhất là vùng đánh cá của tỉnh Hiroshima.

Cứ sáu lao động trong nước thì có một lao động nước ngoài – tỉ lệ lao động nước ngoài cao nhất Nhật. Tính độ tuổi 20 đến 40 thì một lao động là người nước ngoài.

Những thành phố của Nhật có người nước ngoài sinh sống cao nhất hiện nay là Yokohama (92.117 người), Nagoya (77.668), Kobe (46.831), quận Shinjuku thuộc Tokyo (43.354) và Kawasaki (38.651).